Þörf á breyt­ingum

Vegakerfið hefur að stórum hluta verið fjármagnað með olíu- og bensíngjöldum sem greidd eru fyrir notkun dísil- og bensínbíla af vegakerfinu þegar dælt er á bílinn. Með fjölgun rafmagns- og tengiltvinnbíla sem og sparneytnari bíla hafa þessar tekjur dregist verulega saman. Kerfið, sem var innleitt 1993, er að renna sitt skeið á enda og tekjur af því munu hverfa þegar orkuskiptum er náð. Fjármögnun vegasamgangna hefur því verið að veikjast á sama tíma og umferð hefur aukist. Því er nú þörf á nýju kerfi sem styður við fjármögnun greiðra og öruggra samgangna til framtíðar með sanngjörnum hætti. 

Hvað hefur breyst á árinu 2024?

Í byrjun árs 2024 var tekið upp kílómetragjald fyrir notkun rafmagns-, tengiltvinn- og vetnisbíla í flokki fólks- og sendibíla. Áður var ekki greitt fyrir notkun þessara bíla á vegunum. Gjaldið byggir á fjölda ekinna kílómetra og endurspeglar því betur raunverulega notkun á vegasamgöngum en olíu- og bensíngjöld. Það stuðlar að jafnræði í gjaldtöku fyrir akstur í vegakerfinu. Vegna annarra gjalda og hærri orkukostnaðar verður engu að síður tvöfalt dýrara að reka bensínbíl en rafmagnsbíl. Því verður áfram verulegur ávinningur af orkuskiptum fyrir bifreiðaeigendur. 

Hvað mun breytast árið 2025?

Árið 2025 er gert ráð fyrir að greitt verði kílómetragjald fyrir notkun allra ökutækja í staðinn fyrir olíu- og bensíngjöld. Þá verður greitt fyrir fjölda ekinna kílómetra á öllum bílum. Þungir bílar munu að auki greiða viðbótargjald sem miðast við þyngd, vegna þess álags sem þeir valda á vegunum. Fjármögnun vegasamgangna verður því óháð orkugjöfum og mun endurspegla betur álag á vegakerfið, sem gerir fjármögnunina sjálfbærari, til framtíðar litið. Kolefnisgjald verður uppfært og greitt fyrir losun CO2 hjá þeim bílum sem ganga fyrir jarðefnaeldsneyti. Þetta nýja kerfi byggir á að greitt sé fyrir raunverulega notkun á vegunum með sanngjörnum, einföldum og gagnsæjum hætti, til að tryggja trausta fjármögnun til framtíðar, samhliða orkuskiptum. 

Bílflotinn verður sparneytari

Hlutfall0%2%4%6%8%10%12%14%16%18%20%2006200720082009201020112012201320142015201620172018201920202021202220232024

Eyðsla yfir 7,5 ltr/100km

Eyðsla undir 7,5 ltr/100km

Frá 2006 hafa bensín- og dísilbílar orðið mun sparneytnari. Hlutfall fólksbílaflotans sem eyðir meira en 7,5 l/100 km hefur lækkað úr 93% í 32%.

Aukið álag kallar á trausta fjár­mögnun

Álag á vegakerfið hefur aukist um 37% á tæplega tveimur áratugum. Árið 2023 voru eknir 4,02 milljarðar kílómetra á vegum landsins, samanborið við 2,94 milljarða 2006 enda hefur bílum á vegum landsins fjölgað um 44% á þessum árum. Með vaxandi álagi á vegina hefur þörfin fyrir viðhald og uppbyggingu aukist. Það kallar á trausta fjármögnun sem endurspeglar betur raunverulega notkun. 

+ 0%

Umferð hefur aukist á vegum landsins

Kerfi sem rennur sitt skeið á enda

Frá 2006 til 2023 hafa meðalgjöld af hverjum eknum kílómetra fyrir notkun vegakerfisins lækkað um 43%, úr 12,2 krónum á kílómetra í 7 krónur. Þessi lækkun er að mestu vegna þess að bílaflotinn hefur orðið sparneytnari og hafa stjórnvöld stutt við þessa þróun með því að viðhalda óbreyttu kerfi. Haldi þessi þróun áfram mun það veikja grundvöll fjármögnunar greiðra og öruggra vega þar sem tekjur af þeim hafa lækkað samhliða.

- 0%

Minna er greitt fyrir notkun vega

icon

Sanngjarnt

Í samræmi við raunverulega notkun

icon

Framtíð

Aðlögun að orkuskiptum og að framtíðarþróun

icon

Einfalt og gagnsætt

Einfalt og notendavænt kerfi

Þörf er á nýju kerfi sem getur stutt við fjármögnun greiðra og öruggra vega til framtíðar. Í nýju kerfi verður greitt fyrir notkun veganna með kílómetragjaldi og greitt fyrir losun með uppfærðu kolefnisgjaldi. 

Vegakerfið hefur að stórum hluta verið fjármagnað með olíu- og bensíngjöldum sem greidd eru fyrir notkun dísil- og bensínbíla af vegakerfinu þegar dælt er á bílinn. Tekjur af þessum gjöldum hafa dregist saman um 43% frá 2006 fyrir hvern ekinn kílómetra. Það er vegna þess að með jákvæðri tækniþróun hafa bílar orðið sparneytnari sem hefur leitt til þess að nú er hægt að fara fleiri kílómetra á færri lítrum. Þess vegna er greitt minna fyrir notkun veganna þrátt fyrir að ekið sé meira. Með áframhaldandi orkuskiptum er ljóst að tekjur sem byggja á notkun jarðefnaeldsneytis munu fjara út. 

Í nýju kerfi verður greitt fyrir notkun veganna með sanngjarnari hætti en verið hefur, þar sem notkun verður miðuð við ekna kílómetra en ekki eldsneytisnotkun. Að sama skapi verður greitt fyrir losun CO2 með uppfærðu kolefnisgjaldi sem skapar hvata til orkuskipta. 

Kílómetrastöðu ökutækis þarf að skrá einu sinni á ári. Það er gert þegar farið er með bílinn í skoðun eða inni á island.is.

Þeir sem fara með bílinn í skoðun árlega eða á árinu þurfa ekki að skrá sjálfir þar sem skoðunarstofa mun gera það fyrir bílaeigandann.  

Á island.is er hægt að skrá kílómetrastöðu sjálfur. Þar má einnig sjá aksturssögu ökutækja og uppfæra kílómetraskráningu. Auk þess er hægt að uppfæra kílómetraskráningu á 30 daga fresti til að fá nákvæmari áætlun og upplýsingar um aksturssögu ökutækis.

Kílómetragjald er síðan greitt mánaðarlega með svipuðum hætti og fyrir rafmagnsnotkun og aðrar veitur.

Nýja kerfið gerir ráð fyrir að kílómetragjald yrði 6,70 kr. á hvern ekinn kílómetra óháð orkugjafa fyrir fólksbíla eða bíla sem eru 3,5 tonn og minna að heildarþyngd.

Kílómetragjald fyrir bifhjól yrði 40% lægra en kílómetragjald fólksbíla, eða 4 kr./km.

Fjárhæð kílómetragjalds var miðuð við að meðalbensínbíllinn greiddi sömu upphæð í opinber gjöld í nýju kerfið árið 2025 og í eldra kerfi 2024. Meðalbensínbíll eyðir 7,5 l/100 km og er ekið er 14 þúsund km. á ári.

Nýja kerfið var innleitt 1. janúar 2024 fyrir rafmagns- og tengiltvinnbíla. Frumvarp um að bensín- og dísilbílar fari einnig inn í nýja kerfið var lagt fram á Alþingi haustið 2024.

Myndin hér að neðan sýnir samanburð á kostnaði meðalbensínbíls vegna opinberra gjalda og orkukaupa fyrir árið 2024 í samanburði við tillögu nýs kerfis 2025.

Ökutæki sem eru meira en 3,5 tonn að heildarþyngd munu greiða í samræmi við heildarþyngd, þar sem gjaldið er stigvaxandi. Hér að neðan má sjá verðskrá fyrir alla þyngdarflokka:  

Já, fjárhæð kílómetragjalds er stighækkandi með aukinni heildarþyngd umfram 3,5 tonn vegna þess að þungir bílar valda meira niðurbroti og sliti á vegum.  

Álag ökutækja á niðurbrot og slit vega eykst í veldisvexti með aukinni heildarþyngd. Á myndinni hér að neðan má sjá hvernig ein ferð á bíl með 10 tonna öxulþunga jafngildir 10.000 ferðum á bíl þar sem öxulþunginn er 1 tonn. Það þýðir að ökutæki sem er 10 sinnum þyngra veldur 10.000 sinnum meira álagi. Því er verulegur munur á því álagi sem 2ja og 20 tonna bifreið veldur en að sama skapi er munurinn óverulegur á milli 2ja og 3ja tonna fólksbifreiðar í stóra samhenginu. 

Kostnaður við vegakerfið kemur þó ekki aðeins til af niðurbroti og sliti vega. Aðrir þættir vega einnig þungt. Til dæmis bygging nýrra vegainnviða, þjónusta eins og snjómokstur, löggæsla, heilsugæsla og ýmis annar kostnaður sem skapast vegna vegasamgangna. Allt þetta þarf að vera til staðar til að tryggja greiðar og öruggar vegasamgöngur um allt land, óháð þyngd bílsins.  Sjá mynd hér að neðan.  

Gjaldskrá fyrir kílómetragjald er útfærð bæði að teknu tilliti til niðurbrots og slits vega og kostnaðar við uppbyggingu og rekstur þeirra. Gjaldskráin tekur mið af þyngdarflokkum sökum ólíkra áhrifa ökutækja á vegina. Á henni má sjá að fólksbíllinn greiðir 6,70 krónur á kílómetra en þyngstu bílarnir 43,90 krónur.

Það er vegna þess að munurinn á kostnaði sem verður til með notkun þessara tveggja gerða fólksbíla er óverulegur. 

Í svari við spurningunni „Er samhengi á milli kílómetragjalds og þyngdar ökutækja?“ sem er hér að ofan er farið vel yfir samhengi á milli kílómetragjalds og heildarþyngdar ökutækja. Þar er meðal annars eftirfarandi skýringarmynd sem sýnir hvernig kostnaður við uppbyggingu og rekstur vega dreifist í samræmi við heildarþyngd ökutækja: 

Þarna má sjá að verulegur munur er á kostnaði vegna 2ja og 18 tonna bifreiðar en að sama skapi er munurinn óverulegur á milli 2ja og 3ja tonna fólksbifreiðar í stóra samhenginu.

Til að setja þetta í samhengi er dæmigerður smábíll um 1,6 tonn að heildarþyngd og dæmigerður jeppi um 2,8 tonn.

Stórir pallbílar eru bæði notaðir sem heimilisbílar og í atvinnurekstri. Þessir bílar eru oft um 5,5 tonn að heildarþyngd því í flokki vörubifreiða. Þeir greiða því hærra kílómetragjald í samræmi við verðskrá. 

 Kílómetragjald fyrir bifhjól verður 4 krónur sem er um 40% lægra en kílómetragjald fólksbíla. Bifhjól eru skráð í annan flokk í bifreiðaskrá auk þess sem víðast hvar í Evrópu greiða bifhjól lægri veggjöld en fólksbílar. Því þykir sanngjarnt að gjald vegna bifhjóla sé lægra.

Að meðaltali munu áhrifin vera frekar jákvæð en neikvæð fyrir tekjulágar fjölskyldur. 

Almennt mun breyting yfir í kílómetragjald frekar hafa jákvæð en neikvæð áhrif fyrir þau sem aka eldri og eyðslumeiri bílum. Myndin hér að neðan sýnir að fjölskyldur sem eru í lægri tekjutíundum eru að meðaltali á eldri og eyðslumeiri bílum. Kostnaður tekjulægri fjölskyldna mun því að meðaltali lækka eða standa í stað við innleiðingu nýs kerfis en aukast hjá þeim tekjuhærri. 

Myndin hér að ofan byggir á upplýsingum úr ökutækjaskrá Samgöngustofu og frá Skattinum. Hún sýnir meðaleyðslu bíla eftir fjölskyldutíundum, það er frá tekjulægstu fjölskyldum til þeirra tekjuhæstu. Meðaleyðsla bíla er mest hjá tekjulægstu fjölskyldunum en er minnst hjá þeim tekjuhæstu.  

Í nýja kerfinu er veganotkun miðuð við ekna kílómetra í stað eldsneytiseyðslu eins og í eldra kerfi. Þetta þýðir að sama gjald verður greitt fyrir alla fólksbíla fyrir hvern ekinn kílómetra. Í eldra kerfi ákvarðaðist gjaldið hins vegar af eyðslu hvers bíls þar sem hver kílómetri var þannig dýrari fyrir eldri og eyðslumeiri bíla  en fyrir þá nýrri og sparneytnari. Þar sem greitt verður sama gjald fyrir alla fólksbíla með innleiðingu kílómetragjalds mun því verða greitt minna fyrir notkun eldri og eyðslumeiri bíla en áður. 

Já, greitt verður kílómetragjald fyrir notkun allra ökutækja á vegum landsins. 

Bílaleigur munu þurfa að greiða kílómetragjald samkvæmt aflestri eða daggjald af útleigu bifreiða.  

Ferðafólk sem kemur hingað til lands með sínar eigin bifreiðar mun þurfa að greiða fast akstursgjald fyrir það tímabil sem það dvelur hér á landi.  

Það verður áfram töluverður fjárhagslegur ávinningur af því að vera á rafmagnsbíl fremur en bensínbíl.  

Kílómetragjald af notkun vega verður 6,70 kr., óháð orkugjafa, en bensín og dísilbílar munu greiða uppfært kolefnisgjald ofan á það fyrir losun CO2. Jafnframt er bensín og dísilolía dýrari orkugjafi en rafmagn.  

Myndin hér fyrir neðan sýnir samanburð á helstu kostnaðarliðum vegna meðal bensínbíls, sem eyðir 7,5 l/100 km, og rafmagnsbíls árið 2025 miðað við að báðum sé ekið 14 þúsund km á ári.

Nei, ekki þarf að greiða kílómetragjald fyrir akstur erlendis. 

Sýna þarf fram á að ökutækið hafi verið í notkun erlendis, t.a.m. út frá bókunarupplýsingum eða farmskjölum. Skrá þarf kílómetrastöðu ökutækis bæði við brottför og komu til landsins og óska eftir frádrætti hjá Skattinum vegna aksturs erlendis.  

Tekjur af kílómetragjaldi eru ekki eyrnamerktar ákveðnum útgjöldum frekar en aðrar tekjur ríkissjóðs í samræmi við lög um opinber fjármál. Alþingi ákveður fjárveitingu til vegamála. Traustar tekjur af ökutækjum og umferð gefur þinginu aukið svigrúm til að veita fé til vegamála. 

Nei, landbúnaðartæki og vinnuvélar sem aðallega eru notuð utan opinberra vega greiða ekki kílómetragjald.  

Aðeins ökutæki sem eru bæði skráningar- og skoðunarskyld þurfa að greiða kílómetragjald. Í reglugerð nr. 414/2021 um skoðun ökutækja eru eftirtalin ökutæki undanþegin skoðunarskyldu og greiða því ekki kílómetragjald: 

  1. dráttarvél sem hönnuð er til aksturs 40 km á klst. eða minna, 
  2. dráttarvél sem hönnuð er til aksturs yfir 40 km á klst. og er aðallega notuð utan opinberra vega, 
  3. torfærutæki, 
  4. vinnuvél, 
  5. eftirvagn dráttarvélar I, II, III og IV (R1, R2, R3 og R4) sem hannaður er til aksturs 40 km á klst. eða minna og eftirvagn dráttarvélar sem er nær eingöngu notaður utan opinberra vega, 
  6. ökutæki sem hefur verið afskráð eða skráð úr umferð. 
  7. rafknúið dráttartæki. 

Dæluverð á dísilolíu og bensíni mun lækka. 

Olíu- og bensíngjöld munu falla niður og verða því ekki lengur hluti af dæluverði. Kolefnisgjald verður hins vegar áfram og mun hækka.  

Vegna íblöndunar vistvænna efna í eldsneyti hefur hluti af hverjum lítra hvorki borið kolefnisgjald né olíu- eða bensíngjöld. Hversu mikið dæluverðið lækkar mun því ráðast af hlutfalli íblöndunarefna. 

Miðað við að 5% af lítranum sé íblöndunarefni þá má gera ráð fyrir að bensínlíter lækki um 89,90 kr. og dísillíter um 72,50 kr. 

Skrá km stöðu