Sanngjarnt
Í samræmi við raunverulega notkun
Framtíð
Aðlögun að orkuskiptum og að framtíðarþróun
Einfalt og gagnsætt
Einfalt og notendavænt kerfi
Vegakerfið hefur að stórum hluta verið fjármagnað með olíu- og bensíngjöldum sem greidd eru fyrir notkun dísil- og bensínbíla af vegakerfinu þegar dælt er á bílinn. Með fjölgun rafmagns- og tengiltvinnbíla sem og sparneytnari bíla hafa þessar tekjur dregist verulega saman. Kerfið, sem var innleitt 1993, er að renna sitt skeið á enda og tekjur af því munu hverfa þegar orkuskiptum er náð. Fjármögnun vegasamgangna hefur því verið að veikjast á sama tíma og umferð hefur aukist. Því er nú þörf á nýju kerfi sem styður við fjármögnun greiðra og öruggra samgangna til framtíðar með sanngjörnum hætti.
Í byrjun árs 2024 var tekið upp kílómetragjald fyrir notkun rafmagns-, tengiltvinn- og vetnisbíla í flokki fólks- og sendibíla. Áður var ekki greitt fyrir notkun þessara bíla á vegunum. Gjaldið byggir á fjölda ekinna kílómetra og endurspeglar því betur raunverulega notkun á vegasamgöngum en olíu- og bensíngjöld. Það stuðlar að jafnræði í gjaldtöku fyrir akstur í vegakerfinu. Vegna annarra gjalda og hærri orkukostnaðar verður engu að síður tvöfalt dýrara að reka bensínbíl en rafmagnsbíl. Því verður áfram verulegur ávinningur af orkuskiptum fyrir bifreiðaeigendur.
Árið 2025 verður greitt kílómetragjald fyrir notkun allra ökutækja í staðinn fyrir olíu- og bensíngjöld. Þá verður greitt fyrir fjölda ekinna kílómetra á öllum bílum. Þungir bílar munu að auki greiða viðbótargjald sem miðast við þyngd, vegna þess álags sem þeir valda á vegunum. Fjármögnun vegasamgangna verður því óháð orkugjöfum og mun endurspegla betur álag á vegakerfið, sem gerir fjármögnunina sjálfbærari, til framtíðar litið. Kolefnisgjald verður uppfært og greitt fyrir losun CO2 hjá þeim bílum sem ganga fyrir jarðefnaeldsneyti. Þetta nýja kerfi byggir á að greitt sé fyrir raunverulega notkun á vegunum með sanngjörnum, einföldum og gagnsæjum hætti, til að tryggja trausta fjármögnun til framtíðar, samhliða orkuskiptum.
Rafmagnsbílar
Tengiltvinnbílar
Hlutfall rafmagns- og tengiltvinnbíla af fólksbílum í umferð hefur farið úr 5,4% árið 2019 í 20,3% 2023. Árið 2023 voru þeir 50% nýskráðra bíla eða um 80% ef bílaleigur eru ekki teknar með.
Álag á vegakerfið hefur aukist um 37% á tæplega tveimur áratugum. Árið 2023 voru eknir 4,02 milljarðar kílómetra á vegum landsins, samanborið við 2,94 milljarða 2006 enda hefur bílum á vegum landsins fjölgað um 44% á þessum árum. Með vaxandi álagi á vegina hefur þörfin fyrir viðhald og uppbyggingu aukist. Það kallar á trausta fjármögnun sem endurspeglar betur raunverulega notkun.
Umferð hefur aukist á vegum landsins
Frá 2006 til 2023 hafa meðalgjöld af hverjum eknum kílómetra fyrir notkun vegakerfisins lækkað um 43%, úr 12,2 krónum á kílómetra í 7 krónur. Þessi lækkun er að mestu vegna þess að bílaflotinn hefur orðið sparneytnari og hafa stjórnvöld stutt við þessa þróun með því að viðhalda óbreyttu kerfi. Haldi þessi þróun áfram mun það veikja grundvöll fjármögnunar greiðra og öruggra vega þar sem tekjur af þeim hafa lækkað samhliða.
Minna er greitt fyrir notkun vega
Núverandi kerfi byggist á notkun jarðefnaeldsneytis. Greidd eru olíu- eða bensíngjöld fyrir hvern lítra eldsneytis sem bílar nota. Þetta endurspeglar hins vegar ekki raunverulega notkun á vegunum. Jákvæð þróun yfir í sparneytnari bíla hefur leitt til þess að nú er hægt að fara fleiri kílómetra á færri lítrum, sem þýðir að borgað er minna fyrir notkun veganna þrátt fyrir að ekið sé meira. Með orkuskiptum er stefnt að því að hætta á endanum að nota jarðefnaeldsneyti. Óbreytt fyrirkomulag myndi skila litlum tekjum í framtíðinni sem væri m.a. ætlað að standa undir fjármögnun greiðra og öruggra samgangna um allt land til framtíðar. Tekjurnar í hlutfalli við umferð hafa þegar dregist saman um 30% frá 2006 og með áframhaldandi orkuskiptum er ljóst að þær munu fjara út. Þess vegna þarf að ráðast í kerfisbreytingu sem tryggir tekjur af veganotkun, m.a. til þess að fjármagna vegagerð og viðhald til framtíðar.
Orkuskipti draga ekki úr þörfinni fyrir greiðar og öruggar samgöngur – rafmagnsbílar þurfa líka góða vegi. Því er mikilvægt að taka upp nýtt fyrirkomulag gjaldtöku þar sem greitt er fyrir notkun allra ökutækja óháð orkugjafa. Með kílómetragjaldi verður notkun miðuð við ekna kílómetra í stað lítra af eldsneyti. Þannig munu allir borga í samræmi við notkun á vegakerfinu í stað eldsneytisnotkunar, eins og nú er.
Á árinu 2025 verður greitt kílómetragjald fyrir notkun allra ökutækja á vegunum, ef fyrirliggjandi frumvarp um nýtt kílómetragjald verður samþykkt á þingi fyrir áramót. Greiddar verða 6,7 krónur fyrir hvern ekinn kílómetra fyrir notkun á vegunum, eða um 7.800 krónur á mánuði fyrir fólksbíl sem ekið er 14 þúsund kílómetra á ári. Samhliða þessu munu olíu- og bensíngjöld sem greidd hafa verið sem hluti af dæluverði falla niður. Bílar sem eru þyngri en fólksbílar munu greiða hærra kílómetragjald sem mun hækka í samræmi við þyngd. Til að tryggja að greitt sé fyrir raunverulega notkun þarf umráðaaðili bíla að skrá kílómetrastöðu bíla sinna að minnsta kosti einu sinni á ári. Það verður gert á Ísland.is.
Ef þú ert skráður umráðaaðili ökutækis, þ.e. skráður umráðaaðili í ökutækjaskrá, eða skuldbundinn samkvæmt leigusamningi við ökutækjaleigu um greiðslu kílómetragjalds, þarft þú að skila inn upplýsingum um kílómetrastöðu og ert gjaldskyldur aðili á kílómetragjaldi. Ef hvorugt á við er eigandi ökutækis, eða eftir atvikum, leigusali, gjaldskyldur aðili á kílómetragjaldi.
Samkvæmt fyrirliggjandi frumvarpi á Alþingi er gert ráð fyrir að kílómetragjald fólksbíla, eða bíla sem eru undir 3,5 tonnum, verði 6,7 kr. á hvern ekinn kílómetra. Þetta lágmarksgjald gildir um alla fólksbíla, eða 86% bílaflotans.
Bílar sem eru þyngri en fólksbílar munu greiða í samræmi við þyngd, þar sem gjaldið er stigvaxandi eftir þyngd. Hér að neðan má sjá verðskrá fyrir alla þyngdarflokka:
Á vegum okkar allra eru hátt í 300 þúsund bílar í umferð. Þeir eru allt frá 1,2 tonni og upp í 49 tonn. Þeir valda mismiklu álagi á vegina, eftir því hversu þungir þeir eru. Samgöngustofa, sem heldur utan um skráningu ökutækja, flokkar bíla í nokkra ökutækjaflokka eftir heildarþyngd í samræmi við alþjóðleg viðmið.
Fólksbílar og sendibílar eru léttustu bílarnir og eru að jafnaði 3,5 tonn eða minna að heildarþyngd. Þessir bílar valda minna álagi á vegina en þyngri ökutæki.
Þyngri bílar eru ýmist flokkaðir sem vörubifreiðar eða hópbifreiðar – vörubílar og rútur. Þessir bílar eru aðallega notaðir í atvinnuskyni, en þarna eru líka stórir pallbílar sem eru til einkanota. Þessir bílar eru upp í 32 tonn að heildarþyngd og 49 tonn að heildarþyngd með eftirvagni eða festivagni.
Til þess að reikna tengsl þyngdar og álags á vegi er notuð svokölluð „fjórðaveldisregla“. Með henni er álag bifreiðar á vegum reiknað eftir öxulþyngd bifreiðarinnar. Það þýðir að álagið sem bifreiðarnar valda á vegi eykst í veldisvexti í fjórða veldi eftir þyngd.
Berum saman tveggja tonna fólksbíl og vörubíl sem er 18 tonn:
Berum saman tveggja tonna fólksbíl og vörubíl sem eru 18 tonn:
Fjórðaveldisreglan leiðir í ljós að ein ferð vörubílsins jafnast á við 6.561 ferð fólksbílsins eins og sjá má á myndinni hér að ofan. Þar sést hvernig munurinn stigmagnast í fjórða veldi eftir því sem þyngdin er meiri. Þess vegna greiða þyngri bílar meira fyrir notkun á vegum.
Kostnaður við vegakerfið kemur ekki aðeins til af sliti vega. Aðrir þættir vega einnig þungt. Til dæmis bygging nýrra vegainnviða, þjónusta eins og snjómokstur, löggæsla, heilsugæsla og ýmislegt fleira. Allt þetta þarf að vera til staðar til að tryggja greiðar og öruggar vegasamgöngur um allt land, óháð þyngd bílsins.
Að teknu tilliti til heildarkostnaðar hefur því verið útfærð gjaldskrá fyrir kílómetragjald sem tekur mið af þyngdarflokkum. Á henni má sjá að fólksbíllinn greiðir 6,7 krónur á kílómetra en þyngstu bílarnir 43,90 krónur.
Þægilegasta og einfaldasta leiðin til að skrá kílómetrastöðu er að gera það á Ísland.is með því að nota rafræn skilríki. Öll sem eru með íslenska kennitölu geta fengið rafræn skilríki. Þeim sem af einhverjum ástæðum geta ekki notað rafræn skilríki stendur til boða að fara á næstu löggildu skoðunarstöð og láta lesa kílómetrastöðuna og skila henni inn.
Til að afla fjármagns, m.a. til uppbyggingar og viðhalds á vegakerfinu, hefur þótt sanngjarnt að það sé greitt af þeim sem nota vegasamgöngur.
Fram til þessa hefur gjaldtaka af veganotkun verið með dísil- og bensíngjöldum. Þau hafa byggt á þeirri forsendu að eldsneytisnotkun endurspegli notkun á vegakerfinu. Þessi gjöld hafa því verið lögð á hvern seldan lítra af eldsneyti og greidd við dælu. Árið 2024 eru greiddar um 123 þúsund krónur fyrir notkun og mengun af meðalbensínbíl. Með tilkomu kílómetragjalds og hækkun kolefnisgjalds mun gjaldtaka verða mjög svipuð þeirri sem var árið 2024 fyrir meðalbensínbíl.
Með innleiðingu nýs kerfis munu skattar og gjöld að jafnaði hækka mest hjá tekjuhærri hópum,samanborið við gamla kerfið. Það er vegna þess að tekjuhærra fólk á almennt nýrri og sparneytnari bíla.
Fyrsta skrefið við innleiðingu kílómetragjalds var stigið árið 2024. Þá voru notendur rafmagns-, tengiltvinn- og vetnisbíla fyrstir til að skrá kílómetrastöðu og greiða fyrir kílómetragjaldið. Þar sem eignarhald á rafmagns- og tengiltvinnbílum er mun algengara meðal hærri tekjutíunda, þá hafði það mest áhrif á þann hóp samfélagsins.
Nú munu allir greiða fyrir kílómetragjaldið í stað bensín- og olíugjalds. Þar með mun kostnaðurinn aukast fyrir sparneytnari bíla sem greiddu minna olíu- og bensíngjald, sökum þess að þeir tóku minna bensín. Kostnaður þeirra sem eru á eyðslufrekari bílum, mun leiðréttast, og lækka. Þeir munu greiða minna í kílómetragjöld en í olíu- og bensíngjöld þar sem kílómetragjaldið endurspeglar betur notkun á vegum úti.
Sá hópur sem er almennt á eyðslufrekari bílum í samfélaginu eru lægstu tekjutíundirnar.
Þannig er verið að gæta þess að leggja ekki of miklar álögur á tekjuminni hópa samfélagsins. Eyðslufrekir bensín- og dísilbílar eru á leiðinni út úr bílaflotanum, og við ætlum að hætta að nota þá árið 2040. Kerfið er því gert fyrir bílaflota framtíðarinnar. Í millitíðinni er verið að gæta þess að leggja ekki of mikið á lægri tekjuhópa samfélagsins.
Rafmagnsbílar verða alltaf ódýrastir í rekstri og þannig er hvatt til orkuskipta.
Bílaleigur sem starfræktar eru hér á landi munu þurfa að greiða kílómetragjald samkvæmt aflestri eða daggjald af útleigu bifreiða. Það er síðan í höndum hverrar bílaleigu að ákveða hvernig hún innheimtir gjaldið af viðskiptavinum sínum.
Ferðafólk sem kemur hingað til lands með sínar eigin bifreiðar mun þurfa að greiða fast akstursgjald fyrir það tímabil sem það dvelur hér á landi.
Já, það verður áfram töluverður fjárhagslegur ávinningur af því að vera á rafmagnsbíl fremur en bensínbíl. Kílómetragjald af notkun vega verður 6,7 kr., óháð orkugjafa, en bensínbíll mun greiða kolefnisgjald ofan á það. Jafnframt er jarðefnaeldsneyti umtalsvert dýrari orkugjafi en rafmagn.
Grafið hér fyrir neðan sýnir samanburð á helstu kostnaðarliðum vegna meðal bensínbíls, sem eyðir 7,5 ltr/100 km, og rafmagnsbíls árið 2025.
Ísland er leiðandi í orkuskiptum. Dísil- og bensínbílar hafa orðið sífellt sparneytnari og á síðustu árum hefur hraði orkuskipta aukist. Til marks um það var meira en helmingur nýskráðra fólksbíla árið 2023 rafmagns- eða tengiltvinnbílar og eru þeir meira en 20% af fólksbílaflotanum. Til að ná markmiðum í loftslagsmálum stefnir Ísland á að verða óháð jarðefnaeldsneyti árið 2040. Þar af leiðandi verður innflutningi á bílum sem ganga fyrir olíu og bensíni hætt árið 2030. Þessi stefna þýðir að núverandi fjármögnunarkerfi verður ósjálfbært og styður ekki við uppbyggingu vegainnviða til framtíðar.
Í samræmi við markmið Íslands í loftslagsmálum verður uppfært kolefnisgjald greitt fyrir losun CO2. Þannig verður til hvati til þess að losa minna og ráðast í orkuskipti. Kolefnisgjaldið verður uppfært þannig að það miðist við alþjóðlegt markaðsverð á kolefnisheimildum. Því mun kolefnisgjaldið tvöfaldast, sem gerir það að verkum að ávallt verður ódýrara að reka bíl sem losar minna. Kolefnisgjald mun áfram leggjast á hvern lítra af dísilolíu og bensíni og greitt á dælu.
Innleiðing nýs kerfis er unnin samkvæmt heildstæðri framtíðarsýn sem miðar að því að samræma alla fjármögnun og gjaldtöku vegakerfisins í einu kerfi og gera hana óháða orkugjöfum. Markmiðið er sjálfbært kerfi sem styður við fjármögnun viðhalds og uppbyggingu vegakerfisins til framtíðar. Framtíðarsýnin byggir á þeim stefnumiðum að kerfið verði sanngjarnt, einfalt og gagnsætt og geti aðlagast orkuskiptum og tæknibreytingum til framtíðar.
Vegir okkar allra
Vegir okkar allra er upplýsingavefur um innleiðingu nýs samræmds kerfis gjaldtöku fyrir notkun vegasamgangna sem Verkefnastofa um tekjur af ökutækjum og umferð leiðir fyrir hönd þriggja ráðuneyta. Verkefnastofan heyrir formlega undir fjármála- og efnahagsráðuneytið en að henni standa einnig innviðaráðuneytið og forsætisráðuneytið. Á vefnum er stuðst við gögn frá: Samgöngustofu, Hagstofu Íslands, umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytinu, Vegagerðinni og fjármála- og efnahagsráðuneytinu.
Fyrsta skrefið var stigið árið 2024 þegar tekið var upp kílómetragjald fyrir notkun rafmagns-, tengiltvinn- og vetnisbíla í flokki fólks- og sendibíla. Árið 2025 verður tekið upp kílómetragjald fyrir öll ökutæki. Gjaldið verður 6,7 kr/km fyrir fólksbíla og sendibíla sem er sama upphæð og meðal bensínbíll greiðir fyrir notkun vega í dag. Fyrir þyngri ökutæki en fólksbíla verður greitt í samræmi við þyngd samkvæmt gjaldskrá vegna þess álags sem þau valda á vegina. Samhliða verða olíu- og bensíngjöld sem greidd hafa verið fyrir notkun vega á dælu felld niður og kolefnisgjald uppfært.
Með kílómetragjaldi eykst jafnræði í gjaldtöku fyrir notkun vegasamgangna. Með innleiðingu nýja kerfisins árið 2025 verður greitt fyrir notkun allra í ökutækja í samræmi við ekna vegalengd og þyngd þeirra sem valda auknu álagi á vegina. Gjaldið mun því endurspegla raunverulega notkun og álag á vegasamgöngum með gagnsæjum hætti.
Gjöld greidd á bensíndælu
Nýtt km gjald
Gjald fyrir notkun (km gjald)
Gjald fyrir notkun (bensíngjöld)
Gjald fyrir losun (kolefnisgjald)
Orkukostnaður
Bifreiðagjald
Virðisaukaskattur
Samanburður á helstu gjöldum og kostnaði vegna reksturs bensínbíls 2024 annars vegar og bensínbíls og rafmagnsbíls í nýju kerfi 2025 hins vegar. Miðað er við meðalakstur (14.000 km/ári) og meðaleyðslu bensífólksbíla árið 2024.
Kílómetragjald er greitt mánaðarlega, ekki ósvipað og greitt er fyrir rafmagn og aðrar veituþjónustur. Mánaðarleg greiðsla miðast við áætlaðan akstur yfir árið. Kílómetrastaða bifreiða er skráð á að minnsta kosti einu sinni á ári.
Töluvert ódýrara verður að reka rafmagnsbíl í samanburði við bensínbíl, þrátt fyrir að greidd verði sambærileg gjöld fyrir notkun vegasamgangna. Að öllu samanteknu verður um 158 þúsund krónum dýrara á ári að aka um á meðal bensínbíl en rafmagnsbíl. Fyrir meðal bensínbíl verður þessi kostnaður 2025 sambærilegur við það sem hann er 2024.