Vegir okkar allra

11. desember, 2023

Fjármögnun vegainnviða á tímum rafvæðingar og minnkandi eldsneytisnotkunar

Ríki heims standa frammi fyrir hinum ýmsu áskorunum hvað varðar fjármögnun vegainnviða. Hefðbundin tekjuöflunarkerfi fyrir uppbyggingu, viðhald og þjónustu sem tengist vegainnviðum byggjast á notkun jarðefnaeldsneytis sem aðalorkugjafa í vegasamgöngum. Árangur við að draga úr notkun jarðefnaeldsneytis í samgöngum með sparneytnari bílum og vaxandi orkuskipti hafa því valdið tekjusamdrætti sem fyrirsjáanlegt er að færist í aukana á næstu árum. International Transport Forum (ITF), armur OECD sem einbeitir sér að samgöngum, kafaði ofan í þessi mál í nýlegri skýrslu. Þessi grein miðar að því að draga saman niðurstöður og ráðleggingar ITF og veita innsýn í hvernig við getum lagað okkur að þessum breyttu tímum.

Helstu niðurstöður ITF

Rannsókn ITF á núverandi stöðu fjármögnunar vegasamgangna leiðir í ljós nokkur lykilatriði:

Víða hafa skatttekjur af eldsneyti dregist saman : Rafvæðing bílaflota og árangur við að draga úr eldsneytisnotkun leiðir til langtíma lækkunar á tekjum af eldsneytisgjöldum.
Áhrif stefnu í loftslagsmálum: Skuldbindingar margra ríkja um að hætta sölu á ökutækjum með brunahreyfli (ganga fyrir jarðefnaeldsneyti) munu draga enn frekar úr þessum tekjum.
Þörf fyrir nýja nálgun við tekjuöflun: Til að bregðast við tekjusamdrætti þarf að þróa nýja, skilvirka og sanngjarna gjaldtöku til að viðhalda og byggja upp vegainnviði.

Ráðleggingar ITF

Í skýrslu ITF er bent á nokkrar leiðir til að bregðast við skorti á fjármögnun vegamannvirkja:

Umbætur á eldsneytisgjöldum: Halda áfram eldsneytisgjöldum á ökutæki sem ganga fyrir jarðefnaeldsneyti og tryggja þannig að þau greiði fyrir kolefnislosun og mengun.
Gjöld sem byggja á vegalengdum: Innleiða gjöld sem byggja á ekinni vegalengd, með því að nota einfalda tækni eins og aflestur kílómetramæla. Þetta gæti upphaflega átt við rafbíla eða öll ökutæki. Aðlaga þarf eldsneytisskatta samhliða til að koma í veg fyrir tvísköttun.
Valkostur fyrir rafmagnsbíla: Bjóða ökumönnum rafmagnsbíla að velja á milli skráningargjalda og gjalda sem byggja á vegalengdum.
Gjöld á umferðarþunga: Innleiða gjöld á umferðarþunga þar sem mikil umferð er í þéttbýli til að stjórna umferð á skilvirkan hátt og draga úr samfélagslegum kostnaði.
Eyrnamerkja tekjur af umferðarþunga: Til að auka almennan stuðning við slík gjöld er hægt að eyrnamerkja tekjur af gjöldum af umferðarþunga til að bæta almenningssamgöngur og virka samgöngumáta.
Gjöld í samræmi við umhverfiskostnað: Allir ökumenn beri allan kostnað af veganotkun sinni, sem gæti falið í sér hærri skatta í nýjum gjaldkerfum.
Forgangsraða mismunandi gjöldum: Innleiða gjöld sem byggja á vegalengdum til að vega upp á lækkun eldsneytisgjalda. Til lengri tíma ætti að vinna að útfærslu gjalda sem eru mismunandi eftir tíma og stað en slíkt kerfi getur boðið upp á meiri ávinning.
Aðlaga ívilnanir: Þegar kostnaður verður sambærilegur á rafmagns- og jarðefnaeldsneytisfólksbílum á að aðlaga ívilnanir og setja aukna áherslu á aðra ökutækjaflokka þar sem enn er verðmunur s.s. hópferða og vörubíla, og efla fyrir þá hleðsluinnviði.

Ávinningur og áskoranir

Skýrsla ITF nær vel utan um þessi mál og er ljóst að það eru bæði tækifæri og áskoranir sem ríki standa frammi fyrir þegar kemur að því að aðlaga tekjuöflunarkerfin að nýjum tímum.

Ávinningur: Þær leiðir sem ITF leggur til geta dreift kostnaði við veganotkun með sanngjarnari hætti, hvatt til skilvirkrar ökutækjanotkunar og stutt við markmið í umhverfismálum.
Áskoranir: Innleiðing nýrra kerfa getur verið flókin og mætt andstöðu almennings, sérstaklega ef farnar eru leiðir sem reyna persónuvernd og sanngirni milli mismunandi tekjuhópa.

Áhugaverðir tímar framundan

Umskipti frá hefðbundnum tekjuöflunarkerfum vegainnviða yfir í kerfi sem eru í takt við rafvædda og sjálfbærari framtíð fela í sér verulegar áskoranir. Ríki heims munu líklega taka upp margvíslegar aðferðir til að takast á við þessar áskoranir. Skýrsla ITF býður upp á gott yfirlit yfir stöðuna og hugsanlegar lausnir, sem gerir hana að áhugaverðum lestri fyrir alla sem hafa áhuga á að kafa dýpra í þessi flóknu mál. Það verður áhugavert að fylgjast með hvernig mismunandi ríki fara í gegnum þessi umskipti og laga stefnu sína til að viðhalda og bæta vegainnviði sína á sjálfbæran hátt.

Skýrsla ITF

decarbonisation-pricing-road-transport.pdf (itf-oecd.org)

Vegir okkar allra

Vegir okkar allra er upplýsingavefur um innleiðingu nýs samræmds kerfis gjaldtöku fyrir notkun vegasamgangna sem Verkefnastofa um tekjur af ökutækjum og umferð leiðir fyrir hönd þriggja ráðuneyta. Verkefnastofan heyrir formlega undir fjármála- og efnahagsráðuneytið en að henni standa einnig innviðaráðuneytið og forsætisráðuneytið. Á vefnum er stuðst við gögn frá: Samgöngustofu, Hagstofu Íslands, umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytinu, Vegagerðinni og fjármála- og efnahagsráðuneytinu.